از هر دری ...

«خسته» . . .

مژگان: من هم کسی رو می‌شناختم که برادرزاده‌ش «خورشید» بود و خواهرزاده‌ش «ناهید»، و برادرش به‌ش می‌گفت «عمهٔ خورشید تویی، خالهٔ ناهید تویی»!

ندا: راستش من از اول به این قصد شروع نکردم، و سوادش رو هم ندارم. اگه چیزی برام جالب بوده یا کسی پرسیده یا گیری داده، زیر متن اضافه کرده‌م؛ مثل همین «خسته» که اینجا صفت فاعلی شده و یا اون «آشنا» که معنی‌ش «شنا» بود. اگه چیزی از این دایره بیرون بوده، خوب، به‌نظر می‌اومده که برا هیچ‌کس جذاب نبوده دیگه! راه معقول بنابراین همین‌ه: اگه چیزی هست که معلوم نیست چی‌ه و وقتی که داری پست رو می‌خونی چیزی درباره‌ش ننوشته‌م، می‌تونی کامنتاً[!] بخوای که یه فکری به حالش بشه و بالاخره یا من زورم می‌رسه که پیداش کنم و یا یکی دیگه یه چیزی می‌گه. علت مهم این که نمی‌خوام روال رو اتوماتیک کنم، این‌ه که اون معیاری که دادی معیار خوبی نیست: «دریوزه» مثلاً کلمه‌ای‌ه که امروزه استفاده نمی‌شه (از «خواجه» می‌گذرم!)؛ اما فکر نمی‌کنم کسی باهاش مشکلی داشته باشه. ساده‌تر (و معقول‌تر) به نظر می‌رسه اما که هرکی چیزی رو نمی‌دونه، بپرسه که اگه کسی می‌دونه جواب بده. مخالفی؟

ندا: خوب، شاید من نفهمیدم که چی می‌خوای. اگه منظورت از «قرائت» همون «اعراب گذاری»ه، خب، اون جاهایی که فکر می‌کنم لازم‌ه و یا حتی کمک می‌کنه به «روون خوندن» (که مجبور نشی مصرع رو بخونی و از معنا اعراب پیدا کنی، مثل «بنگر در این کهسارْ او») این کار رو کرده‌م، و حتی در این حد که ساکن هم گذاشته‌م ـــ احتمالاً با ایده گرفتن از نوشته‌های کاوه [لاجوردی] (ه‌ک‌ه‌خ‌س‌د [= هرکجاهست‌خدایا‌به‌سلامت‌دارش!]). اگه جایی نبوده، احتمالاً درنیافته‌م که ممکن‌ه لازم باشه. بنابراین، یا باید «حداکثری» کار کنم و برا همه‌چیز و همهٔ مواضع اعراب بذارم و یا باید به همین شیوه عمل کنم: اونایی رو که خودم نظر خاص دارم بذارم و منتظر شم که کسی پیدا شه و چیز خاصی رو بپرسه و یا تذکر بده. همین رو گفتی یا من باز نفهمیده‌م که موضوع چی‌ه؟

shadidan: منظورت این‌ه که چرا نمی‌گم یه «است» اونجا «مقدر است»؟
اگه این‌طوره، دلیلش این‌ه که با این شیوهٔ استدلال مشکل دارم، چون هیچ شکلی از اون «حرکت»های مدل «حاکمیت و مرجع‌گزینی» اون حذف توی نقلی رو (و اون تقدیر رو!) توجیه نمی‌کنه و در نتیجه، هرچند نمی‌تونم به‌راحتی از دستور سنتی دل بکنم، وجدانم بدجوری درد می‌گیره. برخورد خنثی‌تر، به‌نظر می‌آد این باشه که اینها رو صفت بشمرم و بعد، بگم که اون «است» (که حالا فعل جمله‌ست)، با همون مکانیزم خورده شدن فعل جمله، غیبش زده. این البته هنوز طرح‌ه، و هرچند استدلالای مشابهی برای ساخت مجهول هم هستن که معروف‌ن و استفاده هم می‌شن، چون هنوز جدی امتحانش نکرده‌م، اصرار خاص هم به‌ش ندارم.
با این حال، حتی از منظر دستور سنتی هم داستان جای چونه داره: وقتی می‌گی که «بردیا خوابیده است»، چه اشکالی داره اگه من فکر کنم که «خوابیدن» موجد وضع خاصی یا حالت خاصی‌ه و «خوابیده» وصف اون وضع یا حالت‌ه، و درنتیجه ساخت جمله فرقی با «هوا گرم است» نداره؟

حالا، اگه خیلی ضایع به‌نظر می‌آد و یا اذیت می‌کنه، می‌تونم مثالم رو عوض کنم!

shadidan: ام‌م‌م، نمی‌دونم که چی‌ش عجیب‌ه. اون‌چه که به «بردیا» برمی‌گرده، «خوابیدن»ه و نه «خواباندن». «خواباندن» کار «پرویز» بوده و «خوابانده» هم وصفش‌ه. احتمالاً، داریم سر همین هم بحث می‌کنیم: من مدعیم که داره می‌گه «تو مرغ کُه طور هستی که مرا به منقار خستانده [= زخمی کرده، و نه زخمی شده] است». درواقع، کاری نکرده‌م جز این که برای تشخیص فرق فاعلی یا مفعولی بودنش، به این متوسل شده‌م که ببینم اگه بخوام اون چه که حذف شده رو به‌زور اضافه کنم، باید از «شدن» بگیرمش یا از «کردن» و «استن». در حد من، اگه بگم «خستهٔ منقار تو‌ام»، یه «شده» کم داره و منم که «یه چیزی» هستم؛ اما اگه بگم «منقارت مرا خسته»، «خسته» وصف کار [بلا تشبیه!] «منقارت»ه و نه من ـــ گیرم که این دو عبارت هم‌معنا باشن.
درضمن، اونها که «عن اللغو معرضون»اند، کلاً یه کسایی‌اند غیر از من! «چنان که مستحضرید»، بنده در زندگی‌م کلاً مشغول لغویات [!] بوده‌م، و نمونه‌ش همین ریاضی خوندنم و توش منطق خوندنم (و البته از مطربی و همین بساط فعلی کلاً می‌گذرم)!